• Innowacja - W świecie dobrych obyczajów

        • GMINNE PRZEDSZKOLE W KRUSZYNIE

           

           

                 

          Innowacja pedagogiczna

           

           

          ,, W ŚWIECIE DOBRYCH OBYCZAJÓW”

           

           

           

           

           

           

           

          Podobny obraz

           

           

           

                                                                                                                              Ralph Waldo Emerson

           

           

          1. Nazwa innowacji :  ,,W świecie dobrych obyczajów”
          2. Rodzaj innowacji:    programowo  - metodyczna
          3. Zakres innowacji:
          1. Autor innowacji : - mgr Aneta Piasecka 
          2. Osoby realizujące innowację: - nauczyciele
          3. Miejsce realizacji innowacji – Gminne Przedszkole w Kruszynie,  ul. Kościelna 70
          4. Czas realizacji: od 04 listopad 2019r.
          5. Adresaci innowacji -  dzieci w wieku przedszkolnym – grupa 3,4 latki ,  5, 6 latki
          6. Koszty i źródła realizacji: środki własne

           

           

          Dobre obyczaje – wyrażenie to ma wiele synonimów: konwenanse, kindersztuba, ogłada, savoir-vivre, dobre wychowanie, formy towarzyskie, etykieta.

          Czy dobre obyczaje są nam potrzebne?

          Dobre obyczaje są dla człowieka tym, czym lakier jest dla karoserii samochodu – dodają blasku! Dobre obyczaje warto i trzeba przekazywać każdemu człowiekowi, bo to nie tylko zbiór zasad – to cała kultura osobista człowieka i jego stosunek wobec innych oraz obraz samego siebie w oczach innych, a ich brak prowadzi do egoizmu i braku szacunku dla innych oraz otoczenia.

          Dobre obyczaje oznaczają określone formy zachowania powszechnie przyjęte w danej zbiorowości społecznej. Przekazywane z pokolenia na pokolenie, opierają się na tradycji obyczajów, poglądów, sposobu myślenia i zachowania, norm społecznych, które są społecznie doniosłe w określonej kulturze. Dobre obyczaje stanowią element społecznej kontroli, a ich naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje ulegają zmianom bardzo powoli i ściśle związane są z systemem wartości, wyznawanym i praktykowanym przez daną grupę społeczną. Dobre obyczaje dla dziecka to nie tylko zbiór zasad, to także sposób komunikacji ze światem, dlatego dobre obyczaje dziecko powinno poznawać od najmłodszych lat.

           

           

           

           

           

          IV. Motywacja wprowadzenia innowacji:

          1. Uzasadnienie potrzeby wprowadzenia innowacji:

          Od momentu rozpoczęcia edukacji przedszkolnej przez dziecko proces wychowania odbywa się już nie tylko w domu rodzinnym, ważną rolę mają instytucje, które mają do spełnienia określony cel, realizują one zadania w zakresie wspomagania rozwoju dziecka, zapewniają możliwość wspólnej zabawy i nauki w bezpiecznych, przyjaznych warunkach dostosowanych do potrzeb rozwojowych wychowanków.

          Dziecko uczy się żyć wśród wielu swoich rówieśników, poznaje zasady panujące w grupie, nawiązuje bliskie kontakty, uzyskuje odpowiedzi na nurtujące go pytania.

          Uczęszczające do przedszkola dziecko nabywa doświadczenia, które kształtują system postaw, opinie i sądy, które kształcą samodzielność i maja wpływ na podejmowanie różnych ról.

          Zarówno przedszkole jak i rodzice mają do osiągnięcia jeden wspólny cel –  całościowe wsparcie rozwoju dziecka, realizowane w procesie opieki, wychowania i nauczania, które umożliwi dzieciom rozwijanie  zdolności odróżniania dobra od zła i kierowania się dobrem w codziennych sytuacjach.

          Mając na uwadze powyższe kwestie wychodząc naprzeciw ważnej sprawie zdecydowałam się  na zajęcie się tematem dotyczącym właściwych postaw , norm i zasad zachowania, dlatego też powstała innowacja  „W świecie dobrych obyczajów”

          Realizując tę innowację będziemy się kierować zasadami społecznie akceptowanymi, hołdując dobrym obyczajom.

          Jak już wcześniej wspomniałam w celu zintensyfikowania oddziaływań bardzo ważną kwestią będzie dobra współpraca z rodzicami, kontynuowanie właściwych zachowań – postaw na gruncie życia rodzinnego. Tylko takie wieloprofilowe działanie ma sens uzyskania właściwych efektów.

           

          2.Przewidywane efekty wprowadzenia innowacji:

          Efekty realizowanej innowacji sformułowano w dalszej części w postaci celów do osiągnięcia przez dziecko, rozpisano je w czterech obszarach rozwoju dziecka:  fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.

           

          Zakładamy, że w wyniku realizacji innowacji dziecko zdobędzie następujące kompetencje:

          – kulturalnie i z szacunkiem odnosi się  do innych, stosuje zwroty grzecznościowe, jest tolerancyjne, życzliwe w kontaktach z innymi, wie czym jest szacunek do ojczyzny, jest wrażliwe na los potrzebujących, stosuje się do ustalonych reguł, zasad ( III obszar pp)

          –  umiejętnie komunikuje się z innymi, potrafi nawiązać kontakty, współdziała w zespole rówieśników (III obszar pp)

          –  jest samodzielne  i sprawne fizycznie na miarę swoich możliwości, dobrze funkcjonuje w przedszkolu i w domu (I obszar pp)

          –  panuje nad emocjami , szanuje emocje innych, jest pogodne i pozytywnie nastawione do otoczenia (II obszar pp)

          – ma poczucie bezpieczeństwa, wie jak radzić sobie w sytuacjach zagrożenia (II obszar pp)

          –  jest twórczy, kreatywny i ciekawy świata, zainteresowany czytaniem, pisaniem i liczeniem (IV obszar pp)

             

          V. Założenia innowacji

          Innowacja ukierunkowana  na wychowywanie dziecka w określonym systemie norm i wartości, gdzie jego świadomość jest kształtowana pod wpływem nawyku, wyrobionego w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach i w określonej przestrzeni tych samych właściwych zachowań w danej sytuacji. Proponowany program zawiera zakres umiejętności i wiadomości, w jakie należy wyposażyć dziecko w wieku przedszkolnym, by było przygotowane do podjęcia zadań szkolnych. Przewiduje także stopniowe opanowanie określonych umiejętności i sprawności, czyli tzw. gotowości szkolnej w okresie pobytu dziecka w przedszkolu z uwzględnieniem indywidualnych możliwości rozwojowych dziecka, u którego czas osiągania różnych sprawności jest inny.

           

          Innowacja ta to swego rodzaju przewodnik dla nauczycieli pracujących z dzieckiem w przedszkolu, gdzie każdy dzień, każda chwila spędzona z wychowankiem ma być wykorzystana do udzielania dziecku wsparcia i pomocy do kształtowania istotnych umiejętności i sprawności niezbędnych w edukacji szkolnej. To także szansa, by wyposażyć dziecko w oczekiwane postawy społeczne będące wzorem właściwych zachowań w otoczeniu, a jednocześnie pomóc w budowaniu mocnego charakteru solidnego i prawego człowieka. Dbałość o zaspokojenie potrzeb fizycznych, społecznych, emocjonalnych i poznawczych umożliwi dziecku osiągnięcie gotowości do podjęcia zadań szkolnych, na miarę indywidualnych potrzeb i możliwości rozwojowych. Program wskazuje konkretne różnorodne działania wychowawczo-dydaktyczne, skierowane do dziecka w wieku przedszkolnym, które w efekcie mają umożliwić osiągnięcie takiego poziomu rozwoju, który warunkuje podjęcie zadań szkolnych.

           

          Efekty realizacji założeń programowych w ślad za podstawą programową przedstawione zostały w czterech obszarach rozwoju dziecka: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym. Przedstawione w programie treści, podzielono na siedem obszarów aktywności dziecka, poprzez które nastąpi ich realizacja. W siedmiu obszarach aktywności dziecka mieści się realizacja szczegółowych zadań i celów, które w składają się na efekty kształcenia czterech podstawowych sfer rozwoju człowieka określone w podstawie programowej wychowania przedszkolnego. Treści programowe zapisane zostały w odniesieniu do pór roku w formie haseł sugerujących trwanie i przemijanie czasu, w którym dziecko ma okazję przeżywać, czytać i pisać, manipulować, mówić, liczyć klasyfikować, a więc doświadczać i nabywać te treści, które stanowią podstawę do podjęcia zadań szkolnych, a nauczyciel, świadomy swojej odpowiedzialności za dobre przygotowanie dziecka do podjęcia zadań szkolnych, organizuje proces edukacyjny, ukierunkowany na określoną aktywność dziecka pozwalającą umiejętności i sprawności niezbędne do podjęcia zadań szkolnych nabywać.

           

          Propozycja takiego ujęcia treści umożliwi nauczycielom podejmowanie celowo zorganizowanych działań dostosowanych do możliwości i potencjału rozwojowego każdego dziecka w każdej grupie wiekowej. Dobra orientacja nauczyciela w aktualnym poziomie rozwoju swojego wychowanka, umożliwi właściwy dobór indywidualnych zadań i wymagań, zgodnych z tempem rozwoju dziecka, z jego potrzebami i zainteresowaniami.

           

          Dziecko kończące przedszkole w sferze rozwoju fizycznego powinno być: sprawne, samodzielne, mieć prawidłowo wykształcone czynności pozwalające na rozpoczęcie nauki czynności złożonych (czytanie, pisanie), że w sferze emocjonalnej i społecznej dziecko powinno posiadać m.in. takie cechy jak: empatia, obowiązkowość, odpowiedzialność, komunikatywność, odporność emocjonalna, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania człowieka w życiu społecznym, zawodowym i rodzinnym i że w poznawczej sferze rozwoju dziecko kończące przedszkole powinno posiadać taką wiedzę i umiejętności, które są konieczne i przydatne na pierwszym etapie edukacyjnym. Dyrektor, mając tego świadomość, powinien zadbać o to, by nauczyciele podjęli świadome i celowe działania wychowawczo-dydaktyczno-opiekuńcze, które umożliwią dziecku osiągnięcie powyższych umiejętności i sprawności na miarę swoich możliwości.

           

          Cele główne programu

          Głównym celem prezentowanej innowacji  jest przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Program zakłada realizację obowiązkowych zestawów celów i treści nauczania, w tym umiejętności dziecka opisanych przez podstawę programową w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących umiejętności, sprawności i wiedzy, które dziecko powinno posiadać kończąc edukację przedszkolną.

           

          Program wychowania przedszkolnego umożliwić ma wychowanie młodego pokolenia wrażliwego na potrzeby i krzywdy innych, rozumiejącego konieczność poszanowania cudzej własności, tolerancyjne, szanujące odmienność i indywidualność, ceniące wartości moralne, znające swoje prawa i obowiązki. Zakłada wychowanie dziecka w określonym ładzie społecznym, w którym obowiązuje kultura i zasady dobrego wychowania, gdzie realizowane działania opierają się na życzliwości dla innych ludzi, na uprzejmości, tolerancji, na umiejętności panowania nad emocjami oraz na zasadach liczenia się z innymi.

           

          Innowacja  „Przedszkolak w świecie dobrych obyczajów” w szczególny sposób traktuje zadania związane z uświadamianiem dziecku, co jest prawidłowym zachowaniem, a czego nie powinno się robić, na konsekwentnym tłumaczeniu, po co ma się zachowywać w określony sposób. Działalność przedszkola w kształtowaniu dobrych obyczajów odgrywa ważną rolę, bo to właśnie tu w grupie rówieśniczej wyznaczane są wspólne normy, zwyczaje i zasady, którym dziecko się podporządkowuje. Program zakłada ujednolicone oddziaływania wychowawcze przedszkola i domu rodzinnego wychowanka, w czym niezbędna jest obustronna ścisła współpraca, poprzez którą istnieje szansa na integrację społeczności przedszkolnej z rodziną dziecka. Współpraca taka pozwoli jednocześnie kształtować odporność emocjonalną dziecka, która konieczna jest do racjonalnego radzenia sobie
          w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek.

           

          Realizacja programu umożliwi dziecku nabywanie sprawności i umiejętności, w sposób zapewniający jego indywidualny rozwój kompetencji i umiejętności, w tym umiejętności intelektualnych i społecznych niezbędnych w poprawnych relacjach z otoczeniem (rówieśnikami i dorosłymi), które umożliwią nazywanie, respektowanie i wyrażanie wartości i zachowań pożądanych społecznie, pozwolą samodzielnie tworzyć relacje z dziećmi, werbalnie i pozawerbalnie komunikować się z otoczeniem. Realizacja programu umożliwi również wspieranie ciekawości, aktywności, samodzielności, kreatywności, a także pozwoli kształtować istotne umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej (np. umiejętności rozpoznawania liter drukowanych, cyfr, czytania prostych wyrazów, kreślenia i odwzorowywania wzorów literopodobnych).

           

          Realizowane treści innowacji umożliwić mają dziecku nabywanie umiejętności rozumienia i przedstawiania własnych emocji i uczuć oraz szacunku dla emocji innych osób. Mają pozwolić poznawać świat przez refleksję i autorefleksję, operować doświadczeniem i rozwijać procesy poznawcze, które pozwolą dziecku opanować różne sposoby przetwarzania informacji, wyposażą w umiejętności planowania działań i przewidywania skutków tych działań. Rozwijanie wszystkich kompetencji dziecka zgodnie z założeniem programu odbywać się będzie w podstawowej formie ich działalności, jaką jest zabawa oraz zajęcia kierowane i niekierowane.

           

          Cele szczegółowe

          Cele szczegółowe przypisane zostały do czterech   podstawowych obszarów rozwoju dziecka (fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego). Cele te odnoszą się zarówno do oczekiwanych efektów kształcenia określonych podstawą programową wychowania przedszkolnego jak również do siedmiu obszarów aktywności dziecka. 

          1. Aktywność związana z nabywaniem samodzielności : „Jestem samodzielny, sprawny, zdrowy”, zawiera się w fizycznym obszarze rozwoju dziecka.
          2.  Aktywność: „Panuję nad emocjami, szanuję emocje innych, jestem pozytywnie nastawiony do otoczenia” umożliwia osiąganie celów w emocjonalnym obszarze rozwoju dziecka.
          3.  Aktywności dziecka: „Respektuję prawa i obowiązki, czuję się bezpieczny, wiem jak radzić sobie w sytuacjach zagrożenia”,
          4.  Aktywność „Jestem kulturalny, jestem wrażliwy na potrzeby innych ludzi oraz otoczenia przyrodniczego”
          5. Aktywności dziecka: „Wiem, jak odróżnić dobro od zła i czym jest piękno” umożliwiają realizację celów w społecznym obszarze rozwoju dziecka.
          6.  Aktywność „Jestem twórczy, kreatywny i ciekawy świata”
          7. Aktywność: „Interesuję się czytaniem, pisaniem i liczeniem” pozwala osiągać cele w poznawczym obszarze rozwojowym dziecka.

           

          I obszar aktywności dziecka                                                                                                        ,,Jestem samodzielny, sprawny, zdrowy”,

          Efekty kształcenia z podstawy programowej oraz szczegółowe cele kształcenia

          • obszar  aktywności  dziecka – „jestem samodzielny, sprawny, zdrowy”-

           

          Nazwa aktywności dziecka

          Efekty kształcenia – z podstawy programowej

          Szczegółowe cele kształcenia – zgodne z programem

           

           

           

          I. obszar  aktywności  dziecka – „jestem samodzielny, sprawny, zdrowy”

          W fizycznym obszarze rozwoju dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi umiejętnościami i wiedzą:

          1. zgłasza potrzeby fizjologiczne, samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne     (np.  mycie rąk i innych części ciała, posługuje się chusteczką do nosa)

           

          2. wykonuje czynności samoobsługowe: ubiera się i rozbiera w tym czynności precyzyjne np. zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł

           

          3. spożywa posiłki z użyciem sztućców, nakrywa do stołu i sprząta po posiłku

           

           

           

          4. komunikuje potrzebę ruchu, odpoczynku itp.

          5. uczestniczy w zabawach ruchowych, w tym rytmicznych, muzycznych, naśladowczych, z przyborami, lub bez nich: wykonuje różne formy ruchu : bieżne, skoczne,  z  czworakowaniem, rzutne

          (np. dziecko biega, skacze, przeskakuje i przechodzi przez przeszkody, stoi na jednej nodze, czołga się, wiruje, chodzi na palcach, piętach, zewnętrznych i wewnętrznych krawędziach stóp, tańczy stosując kroki naprzemienne, dostawne, cwałuje, toczy piłkę, rzuca, dźwiga, podnosi, odbija piłkę)

          6. inicjuje zabawy konstrukcyjne, majsterkuje, buduje, wykorzystując zabawki, materiały użytkowe, w tym materiał naturalny

           

           

           

           

          7. wykonuje czynności takie jak: sprzątanie, pakowanie, trzymanie dużych przedmiotów jedną ręką i oburącz, małych przedmiotów z wykorzystaniem odpowiednio ukształtowanych chwytów dłoni, używa chwytu pisarskiego podczas rysowania, kreślenia i pierwszych prób pisania;

          8. wykonuje podstawowe ćwiczenia kształtujące nawyk utrzymania prawidłowej postawy ciała

           

          9. wykazuje sprawność ciała i koordynację (wzrokowo -ruchowo- słuchowo-przestrzennej)  w stopniu pozwalającym na rozpoczęcie systematycznej nauki czynności złożonych takich jak czytanie i pisanie.

           

           

           

          Dziecko 3-4-5 letnie

          (1.1)zgłasza potrzeby fizjologiczne 

          (1.1)Samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne w toalecie i łazience (myje zęby oraz myje ręce z zachowaniem kolejnych etapów)

           

           

          (1.2) Wykonuje czynności samoobsługowe: ubieranie się i rozbieranie 

           

           

          (1.3) samodzielnie i kulturalnie spożywa posiłki                     (posługuje się sztucami jedząc posiłki, nie rozmawia z „ pełną buzią”, przyjmuje prawidłową postawę podczas jedzenia, nie rozmawia głośno podczas jedzenia, używa serwetek by wytrzeć buzię lub ręce podczas posiłku)

          (1.3) ustawia naczynia na  stole

           

          (1.4) zgłasza potrzebę ruchu lub odpoczynku

           

          (1.5)podejmuje różnego rodzaju aktywność fizyczną uczestnicząc w zabawach ruchowych, w tym rytmicznych, muzycznych, naśladowczych, z przyborami lub bez nich

          (1. 5)Reaguje na sygnały w zabawach orientacyjno-porządkowych

           (1.5)Uczestniczy w zabawach ruchowych

          (1.5)Rytmicznie porusza się przy muzyce

           

           

           

           

          (1.6)Podejmuje zabawy konstrukcyjne

          (1.6)Konstruuje z dostępnych materiałów

          (1.6)  buduje,  tworzy rozbudowane budowle z różnego rodzaju klocków, samodzielnie i w zespole 

          (1.6), konstruuje  używając  naturalnych materiałów, klocków, przyborów 

           (1.6)Konstruuje według podanego wzoru

           

          (1.7)Wykonuje takie czynności jak: sprzątanie, chwytanie przedmiotów oburącz

          (1.7)Łapie i trzyma przedmioty wykorzystując odpowiednie chwyty

          (1.7) szanuje zabawki, porządkuje zabawki po skończonej zabawie, zachowuje porządek w czasie wykonywania zadań

           (1.7)poprawnie posługuje się przyborami do pisania

           (1.8)Utrzymuje prawidłową postawę ciała (np. podczas stania, chodzenia, siedzenia)

           

          (1.9) próbuje odwzorowywać kształty lub układy przedmiotów

           

           

           

          Dziecko 5-6 letnie

          (1.2)Wykonuje czynności precyzyjne (zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł

          (1.3) samodzielnie i kulturalnie spożywa posiłki                     (posługuje się sztucami jedząc posiłki, nie rozmawia z „ pełną buzią”, przyjmuje prawidłową postawę podczas jedzenia, nie rozmawia głośno podczas jedzenia, używa serwetek by wytrzeć buzię lub ręce podczas posiłku)

          (1.3)Nakrywa do stołu i sprząta po posiłku

          (1.5)Wykonuje ćwiczenia równoważne (np. przejście po ławeczce, stanie na jednej nodze)

          (1.5)Rzuca woreczek prawą i lewą ręką do dużej obręczy – 2m

          1.5)Na podany sygnał ustawia się w określonym szyku

          (1.6) łączy zróżnicowane kształtem  klocki śrubkami i zaczepami

          (1.6) samodzielnie i wg wzoru wykonuje składanki papierowe

          (1.6) lepi z mas plastycznych różne kształty, buduje z piasku

          (1.6) majsterkuje - ostrożnie i bezpiecznie stosuje proste narzędzia do majsterkowania 

          (1.7)sprawnie wykonuje precyzyjne czynności manipulacyjne (nawleka na sznurek koraliki, guziki, wydziera, obrysowuje kształty)

          (1.8)Wykonuje ruchy naprzemienne, przekraczając linię środka ciała (np. dotknięcie prawym łokciem lewego kolana)

          (1.9)Samodzielnie wykonuje zadania, doprowadzając rozpoczęte czynności do końca

          (1.9)Orientuje się na kartce np. u góry, na dole, u góry po prawej stronie, na dole na środku, itd.

          (1.9)Odwzorowuje kształty lub układy przedmiotów

          (1.9)Kreśli znaki literopodobne zgodnie z podanym kierunkiem

          (1.9) próbuje kodować określone treści przy pomocy znaków.

          (1.9) rozumie informacje zapisane  w formie uproszczonych symboli i rysunków

           

           

          II obszar aktywności dziecka

           ,,Panuję nad emocjami, szanuję emocje innych, jestem pozytywnie nastawiony do otoczenia”

           Efekty kształcenia z podstawy programowej oraz szczegółowe cele kształcenia

          II obszar  działania dziecka – „panuję nad  emocjami, szanuję emocje innych, jestem pozytywnie nastawiony do otoczenia ”  

          Nazwa aktywności dziecka

          Efekty kształcenia – z podstawy programowej

          Szczegółowe cele kształcenia – zgodne z programem

           

          II. obszar  działania dziecka – „panuję nad  emocjami, szanuję emocje innych, jestem pozytywnie nastawiony do otoczenia”

          W emocjonalnym  obszarze rozwoju dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi umiejętnościami i wiedzą:

           

          1. rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje, próbuje radzić sobie z ich przeżywaniem;

          2. szanuje emocje swoje i innych osób;

          3. przeżywa emocje w sposób umożliwiający mu adaptację w nowym otoczeniu, np. w nowej grupie dzieci, nowej grupie starszych dzieci, a także w nowej grupie dzieci i osób dorosłych;

          4. przedstawia swoje emocje i uczucia, używając charakterystycznych dla dziecka form wyrazu;

          5. rozstaje się z rodzicami bez lęku, ma świadomość, że rozstanie takie bywa dłuższe lub krótsze;

          6. rozróżnia emocje i uczucia przyjemne i nieprzyjemne, ma świadomość, że odczuwają i przeżywają je wszyscy ludzie;

          7. szuka wsparcia w sytuacjach trudnych dla niego emocjonalnie; wdraża swoje własne strategie, wspierane przez osoby dorosłe lub rówieśników;

          8. zauważa, że nie wszystkie przeżywane emocje i uczucia mogą być podstawą do podejmowania natychmiastowego działania, panuje nad nieprzyjemną emocją, np. podczas czekania na własną kolej w zabawie lub innej sytuacji;

          9. wczuwa się w emocje i uczucia osób z najbliższego otoczenia;

          10. dostrzega, że zwierzęta posiadają zdolność odczuwania, przejawia w stosunku do nich życzliwość i troskę;

          11. dostrzega emocjonalną wartość otoczenia przyrodniczego jako źródła satysfakcji estetycznej.

           

           

           

           

          Dziecko 3-4-5 letnie

          (2.1) nazywa i rozpoznaje podstawowe emocje (radość,strach, smutek, złość)

           (2.1)Próbuje radzić sobie z przeżywaniem własnych emocji

          (2.2) nabywa umiejętności okazywania gestów sympatii dla drugiego człowieka

          (2.3) adaptuje się  w nowym otoczeniu (np. w nowej grupie dzieci starszych dzieci i osób dorosłych)

          (2.4) poprzez mowę ciała (gest, mimikę, ruchy ciała) przedstawi: radość, smutek, gniew, złość)

          (2.5)określa swoje potrzeby określając emocje

          (2.5)Potrafi poprosić o pomoc,  wie co to znaczy pojednanie (zna pojednawcze słowa i gesty),

           (2.5)Rozstaje się z rodzicami bez lęku

          (2.6)ze spokojem oczekuje na swoją  kolej podczas zabaw z innymi

           (2.7)okazuje pozytywne uczucia wobec rodziców i  rówieśników

          (2.7)  rozpoznaje i nazywa stany emocjonalne  ludzi w różnych sytuacjach

          (2.8) jest życzliwe dla zwierząt, okazuje swoją  troskę wobec zwierząt

          (2.8)wie, że zwierzęta posiadają zdolność odczuwania

          (2.9) dostrzega piękno przyrody

            Dziecko 6- letnie

          (2.1) określa sytuacje, które są źródłem emocji

          (2.1) rozróżnia emocje, rozpoznaje i nazywa pozytywne i negatywne  emocje

          (2.2) okazuje w słowach i  gestach  sympatię  dla drugiego człowieka

          (2.3) adaptuje się  w nowym otoczeniu (np. w nowej grupie dzieci starszych i osób dorosłych)  

          (2.3) przedstawia swoje emocje za pomocą mowy ciała, słów oraz symboli, wypowiada się na temat emocji 

          (2.3) opowiada co myśli i czuje   

          (2.4) dostrzega,  że podobne sytuacje mogą wywołać różne uczucia u różnych ludzi

          (2.4) analizuje i charakteryzuje własne uczucia

          (2.4) potrafi w sposób ugodowy rozwiązywać konflikty

          (2.5) szuka wsparcia w trudnych sytuacjach

          (2.6) stara się działać empatycznie,  trafnie  odczytuje   sygnały  niewerbalne  i zewnętrzne  przejawy  emocji (mimika, mowa, gest)

          (2.6)określa uczucia drugiego  człowieka, odwołując się do własnych doświadczeń

          (2.6) zna bezpieczne sposoby rozładownia negatywnych emocji (darcie papieru, rymowanki)

          (2.7) wie, że zwierzęta też odczuwają, jest  życzliwe dla zwierząt

          (2.7) wie, w jaki sposób człowiek może troszczyć się o zwierzęta aby pomóc im np. przetrwać zimę

          (2.8) wie  jak należy zachować się w naturalnym środowisku ptaków i zwierząt, że nie należy płoszyć zwierząt i ptaków

          (2.9) dostrzega piękno przyrody, czuje się dobrze w otoczeniu przyrody

           

           

           

           

           

           

          1. obszar aktywności  dziecka : respektuję prawa i obowiązki, czuję się bezpieczny,  wiem jak radzić sobie w sytuacjach  zagrożenia
          2. obszar aktywności dziecka: „jestem  kulturalny, jestem wrażliwy na potrzeby innych ludzi oraz  otoczenia przyrodniczego”

          V.          obszar aktywności dziecka „wiem jak odróżnić dobro od zła i czym jest piękno” 

          Nazwa aktywności dziecka

          Efekty kształcenia – z podstawy programowej

          Szczegółowe cele kształcenia – zgodne z programem

          III. obszar aktywności  dziecka : respektuję prawa i obowiązki, czuję się bezpieczny,  wiem jak radzić sobie w sytuacjach  zagrożenia

           

           

           

           

          IV. obszar działalności dziecka: „jestem  kulturalny, jestem wrażliwy na potrzeby innych ludzi oraz  otoczenia przyrodniczego”

           

           

           

          V. obszar działalności dziecka „wiem jak odróżnić dobro od zła i czym jest piękno” 

           

           

          W społecznym obszarze dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi sprawnościami i umiejętnościami:

          1. przejawia poczucie własnej wartości jako osoby, wyraża szacunek wobec innych osób i przestrzegając tych wartości, nawiązuje relacje rówieśnicze;

          2. odczuwa i wyjaśnia swoją przynależność do rodziny, narodu, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek oraz innych grup, np. grupy teatralnej, grupy sportowej;

          3. posługuje się swoim imieniem, nazwiskiem, adresem;

          4. używa zwrotów grzecznościowych podczas powitania, pożegnania, sytuacji wymagającej przeproszenia i przyjęcia konsekwencji swojego zachowania;

          5. ocenia swoje zachowanie w kontekście podjętych czynności i zadań oraz przyjętych norm grupowych; przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy w grupie, współdziała z dziećmi w zabawie, pracach użytecznych, podczas odpoczynku;

          6. nazywa i rozpoznaje wartości związane z umiejętnościami i zachowaniami  społecznymi, np. szacunek do dzieci i dorosłych, szacunek do ojczyzny, życzliwość okazywana dzieciom i dorosłym – obowiązkowość, przyjaźń, radość;

          7. respektuje prawa i obowiązki swoje oraz innych osób, zwracając uwagę na ich indywidualne potrzeby;

          8. obdarza uwagą inne dzieci i osoby dorosłe;

          9. komunikuje się z dziećmi i osobami dorosłymi, wykorzystując komunikaty werbalne i pozawerbalne; wyraża swoje oczekiwania społeczne wobec innego dziecka, grupy

           

           

           

          Dziecko 3-4 letnie

          (3.1)bawi się zgodnie z innymi dziećmi

          (3.1) potrafi wykonać zadania wspólnie z kolegami

          (3.1) z szacunkiem odnosi się do innych osób (3.2)wie, że jest częścią rodziny, narodu, grupy przedszkolnej

          (3.2)utożsamia się ze  swoją rodziną i ma poczucie przywiązania do najbliższych

          (3.2) rozumie role pełnione przez członków rodziny oraz rolę jaką pełni w grupie przedszkolnej,

          (3.2)nazywa miejscowość w której mieszka

           (3.2)Podaje swoje imię i nazwisko

          (3.2)Podaje nazwę miejscowości, w której mieszka

          (3.3)Podaje dokładny adres zamieszkania

          (3.4)Używa zwrotów grzecznościowych

          (3.5)Przyjmuje i respektuje zasady zachowania
          w grupie

          (3.7) wie, że musi dostosować się do wymagań nauczyciela i rodziców 

          (3.7) wie, że powinno wykonać polecenia i zadania wspólnie z innymi dziećmi iw grupie

          (3.7) respektuje uwagi nauczyciela i rodziców dotyczące sposobu zachowania się w określonej sytuacji

          (3.7)Respektuje prawa i obowiązki swoje i innych osób

          (3.8)Obdarza uwagą inne dzieci i osoby dorosłe

          (3.9)Komunikuje się z dziećmi i osobami dorosłymi werbalnie i niewerbalnie

           

          Dzieci 5- 6 letnie

          (3.1) potrafi organizować zabawy i współdziałać z dziećmi ustalając i pełniąc role

          (3.1) wie, że zawsze  należy mówić prawdę

          (3.1)  wie, że nie należy zabierać cudzych rzeczy

          (3.1) wie, że należy przyznać się do winy, gdy komuś wyrządzi się krzywdę

          (3.2) odczuwa i wyjaśnia swoją przynależność do rodziny, narodu, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek oraz innych grup, np. grupy teatralnej, grupy sportowej;

          (3.2)wie jakiej jest narodowości, umie nazwać kraj w którym mieszka

          (3.2) rozpoznaje symbole narodowe

          (3.2) wie, że Warszawa jest stolica Polski

          (3.2) nazywa  region i cechy charakterystyczne regionu w którym mieszka(6l)

          (3.4) wie, co to znaczy pojednanie (zna pojednawcze słowa i gesty), potrafi przeprosić

          (3.5) Respektuje zasady zachowania w grupie

          (3.6) wie, że  w przypadku nagłego zdarzenia, (w razie wypadku) należy zwrócić się o pomoc kogoś dorosłego (nauczyciela, opiekuna, rodzica).

          (3.6)  zna numery alarmowe, wie, że nie należy „dla zabawy” dzwonić pod numery alarmowe

          (3.6)rozumie zagrożenia, które mogą płynąć ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt, zna sposoby ich unikania
          (3.6) potrafi  samodzielnie  i bezpiecznie  organizować  sobie czas wolnego w przedszkolu i w domu oraz wie, gdzie można bawić się    bezpiecznie, a gdzie nie
          (3.6) ma ograniczone zaufanie do dorosłych, szczególnie obcych,
          (3.7) umie opowiedzieć rodzicom, wychowawcom o każdym niebezpieczeństwie, które go spotkało oraz opowiedzieć o swoim złym samopoczuciu
          (3.6) posiada podstawową wiedzę na temat zdrowego odżywiania

           (3.7)respektuje wspólnie ustalone zasady obowiązujące w  zabawach i grach zespołowych

           (3.7)przestrzega umów zawartych w grupie przedszkolnej

          (3.7) wie, że konflikty należy rozwiązywać w  sposób łagodny

          (3.7)stosuje się do nakazów i zakazów

          (3.7) rozumie zakaz samodzielnego zażywania lekarstw i stosowania środków     chemicznych (np. środków czystości)

           

           

          VI.  obszar aktywności  dziecka: Jestem  twórczy, kreatywny i ciekawy świata

          VII. obszar aktywności  dziecka : interesuję się  czytaniem, pisaniem i liczeniem

            Nazwa aktywności dziecka

          Efekty kształcenia – z podstawy programowej

          Szczegółowe cele kształcenia – zgodne z programem

          VI. Jestem  twórczy, kreatywny i ciekawy świata

           

           

           

          VII. interesuję się  czytaniem, pisaniem i liczeniem-

          W poznawczym  obszarze dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi sprawnościami i umiejętnościami:

          1. wyraża swoje rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu za pomocą komunikatów pozawerbalnych: tańca, intencjonalnego ruchu, gestów, impresji plastycznych, technicznych, teatralnych, mimicznych, konstrukcji i modeli z tworzyw i materiału naturalnego;

          2.wyraża swoje rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu za pomocą języka mówionego, posługuje się językiem polskim w mowie zrozumiałej dla dzieci i osób dorosłych, mówi płynnie, wyraźnie, rytmicznie, poprawnie wypowiada ciche i głośne dźwięki mowy, rozróżnia głoski na początku i końcu w wybranych prostych fonetycznie słowach;

          3.odróżnia elementy świata fikcji od realnej rzeczywistości; byty rzeczywiste od medialnych, byty realistyczne od fikcyjnych;

          4.rozpoznaje litery, którymi jest zainteresowane na skutek zabawy i spontanicznych odkryć, odczytuje krótkie wyrazy utworzone z poznanych liter w formie napisów drukowanych dotyczące treści znajdujących zastosowanie w codziennej aktywności;

          5.odpowiada na pytania, opowiada o zdarzeniach z przedszkola, objaśnia kolejność zdarzeń w prostych historyjkach obrazkowych, układa historyjki obrazkowe, recytuje wierszyki, układa i rozwiązuje zagadki;

          6.wykonuje własne eksperymenty językowe, nadaje znaczenie czynnościom, nazywa je, tworzy żarty językowe i sytuacyjne, uważnie słucha i nadaje znaczenie swym doświadczeniom;

          7.eksperymentuje rytmem, głosem, dźwiękami i ruchem, rozwijając swoją wyobraźnię muzyczną; słucha, odtwarza i tworzy muzykę, śpiewa piosenki, porusza się przy muzyce i do muzyki, dostrzega zmiany charakteru muzyki, np. dynamiki, tempa i wysokości dźwięku oraz wyraża ją ruchem, reaguje na sygnały, muzykuje z użyciem instrumentów oraz innych źródeł dźwięku; śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe; chętnie uczestniczy w zbiorowym muzykowaniu; wyraża emocje i zjawiska pozamuzyczne różnymi środkami aktywności muzycznej; aktywnie słucha muzyki; wykonuje lub rozpoznaje melodie, piosenki i pieśni, np. ważne dla wszystkich dzieci w przedszkolu, np. hymn przedszkola, charakterystyczne dla uroczystości narodowych (hymn narodowy), potrzebne do organizacji uroczystości np. Dnia Babci i Dziadka, święta przedszkolaka (piosenki okazjonalne) i inne; w skupieniu słucha muzyki;

          8.wykonuje własne eksperymenty graficzne farbą, kredką, ołówkiem, mazakiem itp., tworzy proste i złożone znaki, nadając im znaczenie, odkrywa w nich fragmenty wybranych liter, cyfr, kreśli wybrane litery i cyfry na gładkiej kartce papieru, wyjaśnia sposób powstania wykreślonych, narysowanych lub zapisanych kształtów, przetwarza obraz ruchowy na graficzny i odwrotnie, samodzielnie planuje ruch przed zapisaniem, np. znaku graficznego, litery i innych w przestrzeni sieci kwadratowej lub liniatury, określa kierunki i miejsca  na kartce papieru;

          9.czyta obrazy, wyodrębnia i nazywa ich elementy, nazywa symbole i znaki znajdujące się w otoczeniu, wyjaśnia ich znaczenie;

          10.wymienia nazwę swojego kraju i jego stolicy, rozpoznaje symbole narodowe (godło, flaga, hymn), nazywa wybrane symbole związane z regionami Polski ukryte w podaniach, przysłowiach, legendach, bajkach, np. o smoku wawelskim, orientuje się, że Polska jest jednym z krajów Unii Europejskiej;

          11.wyraża ekspresję twórczą podczas czynności konstrukcyjnych i zabawy, zagospodarowuje przestrzeń, nadając znaczenie umieszczonym w niej przedmiotom, określa ich położenie, liczbę, kształt, wielkość, ciężar, porównuje przedmioty w swoim otoczeniu z uwagi na wybraną cechę;

          12. klasyfikuje przedmioty według: wielkości, kształtu, koloru, przeznaczenia, układa przedmioty w grupy, szeregi, rytmy, odtwarza układy przedmiotów i tworzy własne, nadając im znaczenie, rozróżnia podstawowe figury geometryczne (koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt);

          13. eksperymentuje, szacuje, przewiduje, dokonuje pomiaru długości przedmiotów, wykorzystując np. dłoń, stopę, but;

          14. określa kierunki i ustala położenie przedmiotów w stosunku do własnej osoby, a także w stosunku do innych przedmiotów, rozróżnia stronę lewą i prawą;

          15. przelicza elementy zbiorów w czasie zabawy, prac porządkowych, ćwiczeń i wykonywania innych czynności, posługuje się liczebnikami głównymi i porządkowymi, rozpoznaje cyfry oznaczające liczby od 0 do 10, eksperymentuje z tworzeniem kolejnych liczb, wykonuje dodawanie i odejmowanie w sytuacji użytkowej, liczy obiekty, odróżnia liczenie błędne od poprawnego;

          16. posługuje się w zabawie i w trakcie wykonywania innych czynności pojęciami dotyczącymi następstwa czasu np. wczoraj, dzisiaj, jutro, rano, wieczorem, w tym nazwami pór roku, nazwami dni tygodnia i miesięcy;

          17. rozpoznaje modele monet i banknotów o niskich nominałach, porządkuje je, rozumie, do czego służą pieniądze w gospodarstwie domowym;

          18. posługuje się pojęciami dotyczącymi zjawisk przyrodniczych, np. tęcza, deszcz, burza, opadanie liści z drzew, sezonowa wędrówka ptaków, kwitnienie drzew, zamarzanie wody, dotyczącymi życia zwierząt, roślin, ludzi w środowisku przyrodniczym, korzystania z dóbr przyrody, np. grzybów, owoców, ziół;

          19. podejmuje samodzielną aktywność poznawczą np. oglądanie książek, zagospodarowywanie przestrzeni własnymi pomysłami konstrukcyjnymi, korzystanie z nowoczesnej technologii itd.;

          20. wskazuje zawody wykonywane przez rodziców i osoby z najbliższego otoczenia, wyjaśnia, czym zajmuje się osoba wykonująca dany zawód;

          21. rozumie bardzo proste polecenia w języku obcym nowożytnym i reaguje na nie; uczestniczy w zabawach, np. muzycznych, ruchowych, plastycznych, konstrukcyjnych, teatralnych; używa wyrazów i zwrotów mających znaczenie

          dla danej zabawy lub innych podejmowanych czynności; powtarza rymowanki i proste wierszyki, śpiewa piosenki w grupie; rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych, gdy są wspierane np. obrazkami, rekwizytami, ruchem, mimiką, gestami;

          22. reaguje na proste polecenie w języku mniejszości narodowej lub etnicznej, używa wyrazów i zwrotów mających znaczenie w zabawie i innych podejmowanych czynnościach: powtarza rymowanki i proste wierszyki, śpiewa piosenki; rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych wspieranych np. obrazkiem, rekwizytem, gestem; zna godło (symbol) swojej wspólnoty  narodowej lub etnicznej;

          23. reaguje na proste polecenie w języku regionalnym – kaszubskim, używa wyrazów i zwrotów mających znaczenie w zabawie i innych podejmowanych czynnościach: powtarza rymowanki i proste wierszyki, śpiewa piosenki; rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych wspieranych np. obrazkiem, rekwizytem, gestem, zna godło

           

           

          Dziecko 3-4 l

           

          (4.1)Bierze aktywny udział w proponowanych zabawach i zajęciach

          (4.1)  wyraża rozumienie świata przy pomocy ruchu, gestu, mimiki, impresji plastycznej

          (4.2)Porozumiewa się w  języku polskim w sposób zrozumiały dla dzieci i osób dorosłych (4.5)Odpowiada na pytania

          (4.5)Zadaje pytania

          (4.5)Recytuje krótkie rymowanki i wierszyki

          (4.5)Rozwiązuje proste zagadki

          (4.6)Uważnie słucha czytanego tekstu

          (4.7)Śpiewa piosenki

          (4.7)Reaguje na zmianę charakteru muzyki

           (4.8)Wykonuje prace plastyczne

          (4.8)Eksperymentuje farbą, kredką, mazakiem, ołówkiem

           (4. 11)Umieszcza przedmiot w przestrzeni według polecenia n-la (na górze, na dole, z przodu z tyłu, z boku)

          (4. 11i14)Określa i umieszcza przedmiot w przestrzeni (na, pod, obok, przed)

          (4. 11i12)Porządkuje przedmioty, obrazki według jednej wybranej cechy

          (11i12)Porządkuje przedmioty, obrazki według jednej wybranej cechy

          (4.12)Układa proste ciągi rytmiczne

          (4.12)Rozpoznaje i nazywa figury geometryczne (koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt)

           (4.15)Wyodrębnia i liczy przedmioty

           (4.18)Rozpoznaje zjawiska przyrodnicze np. burzę, deszcz, tęczę

          (4.19)Chętnie ogląda książki

          (4.21)Uczestniczy w proponowanych zabawach z użyciem prostych poleceń w języku obcym

          (4.21)Rozumie bardzo proste polecenia w języku obcym

           

          Dziecko 5-6 l

          (4.1) używa komunikatów pozawerbalnych: tańca, intencjonalnego ruchu, gestów, impresji plastycznych, technicznych, teatralnych, mimicznych, konstrukcji i modeli z tworzyw i materiału naturalnego

          (4.2)Buduje dłuższe wypowiedzi na temat

          (4.2)Mówi  poprawnie  pod względem artykulacyjnym

          (4.2)Mówi płynnie, wyraźnie, rytmicznie – wypowiada poprawnie ciche i głośne dźwięki mowy; rozróżnia głoski na początku i na końcu w prostych słowach

          (4.2)Dzieli wyraz na sylaby

          (4.2)Wyróżnia głoski w nagłosie i w wygłosie

          (4.4) Dopasowuje podpisy do obrazków

          (4.4)Rozpoznaje litery, którymi jest zainteresowane

          (4.5)Układa i objaśnia kolejność zdarzeń w historyjkach obrazkowych

          (4.5)Rozwiązuje zagadki słowne

          (4.5)Zapamiętuje krótkie wierszyki, rymowanki

          (4.6)Skupia uwagę na wykonywanym zadaniu

          (4.6) reaguje na polecenia kierowane do grupy

          Składa obrazek z kilku części /przynajmniej z 6/ bez wzoru

          (4.7)Rozpoznaje znane pieśni i piosenki (hymn narodowy, hymn przedszkola, pieśni ludowe)

          (4.7)Przejawia zainteresowania muzyczne, chętnie podejmuje taka aktywność

          (4.8) Przejawia zainteresowania plastyczne, chętnie podejmuje taką aktywność

          (4.9)Przejawia zainteresowanie czytaniem,  

          (4.9)zna litery i czyta proste teksty

          (4.9) Rozumie znaczenie umownych znaków                              

          (4.9)Nazywa symbole i znaki, rozumie ich znaczenie

          (4.10)Rozpoznaje symbole narodowe: godło, flagę, hymn

          (4.10) Wymienia nazwę swojego kraju i jego stolicy

          i symboli np. przejście dla pieszych

          (4.10)Wymienia nazwę swojego kraju i stolicy

          (4.10)Rozpoznaje i nazywa symbole narodowe (godło, flaga, hymn)

          (4.11) zagospodarowuje przestrzeń podczas czynności konstrukcyjnych nadając znaczenie przedmiotom

          (4.11) określa położenie, liczbę, kształt, wielkość i  ciężar przedmiotów podczas czynności konstrukcyjnych

          (4.11) porównuje przedmioty w swoim otoczeniu z uwagi na wybraną cechę

          (4.12)Klasyfikuje obiekty wg przynajmniej 2 cech /wielkość, kolor, kształt, przeznaczenie/

          (4.12)Układa rytmy, kontynuuje podany wzór

          (4.12)Układa przedmioty w szeregi, grupy, rytmy

          (4.12)Nazywa  podstawowe figury geometryczne

           (4.13)Dokonuje pomiaru długości przedmiotów wykorzystując np. dłoń, stopę, but

          (4.13) Dokonuje pomiaru długości przedmiotów wykorzystując np. dłoń, stopę, sznurek,

          (4.14)Ustala położenie posługując się określeniami, np. nad, pod, obok,

          (4.14) Rozróżnia stronę lewą i pra

          (4.15)Przelicza elementy zbiorów

          (4.15)Ustala poprawny wynik dodawania                                     i odejmowana posługując się materiałem konkretnym

          (4.15)Identyfikuje cyfrę z odpowiednią liczbą elementów od 0 do 10

          (4.15)Lubi zadania matematyczne, liczy i wykonuje działania matematyczne powyżej 10, zna cyfry

          (4.15)Posługuje się liczebnikami porządkowymi

          (4.16)Nazywa pory roku i dni tygodnia (Wymienia dni tygodnia i  miesiące)

          (4.17)Rozpoznaje modele monet i banknotów                            o niskich nominałach

          (4.18)Rozpoznaje i nazywa zwierzęta w różnych środowiskach

          (4.18)Przejawia zainteresowanie przyrodą, posiada bogatą widzę na ten temat  (rozpoznaje popularne  rośliny i zwierzęta i przyporządkowuje do ekosystemu)

          (4.19) Przejawia zainteresowanie techniką, posiada bogatą wiedza na ten temat

          (4.20)Nazywa podstawowe zawody

          (4.20)Wyjaśnia czym zajmują się osoby wykonujące dany zawód

          (4.21)Rozumie bardzo proste polecenia w języku angielskim i reaguje na nie

          (4.21)Uczestniczy w zabawach muzycznych, ruchowych, plastycznych itp. organizowanych w języku angielskim

           

           

           

          VI. Uwagi do realizacji programu – opis założonych osiągnięć dziecka

          Działania edukacyjne nauczyciela przedszkola ukierunkowane są na dziecko, jego wychowanie, prawidłowy i wielokierunkowy rozwój poprzez odpowiednio dobrane metody pracy dydaktyczno-wychowawczej i odpowiednią aranżację przestrzeni edukacyjnej. Zakładane treści programowe kładą nacisk na podejmowanie działań w obrębie siedmiu ww. obszarów aktywności wpisanych w obszary rozwojowe dziecka z podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Zaproponowany układ treści programowych ma umożliwić dziecku nabywanie kompetencji, sprawności i samodzielności. Cele szczegółowe dostosowane są do percepcji i możliwości poznawczych dziecka w wieku przedszkolnym, a ich osiągnięcie warunkuje pełną realizację założeń programu. Zakres realizacji poszczególnych obszarów aktywności dziecka zależy głównie od rozpoznanych przez nauczyciela możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci w grupie. Efektem tego rozwoju stymulowanego realizacją założeń niniejszego programu ma być poznanie obyczajów  społecznych, respektowanie zasad, norm których źródłem jest rodzina, oraz ich dalsze kultywowanie.

           

          VII. Przebieg innowacji:

          Dobre obyczaje oznaczają określone formy zachowania powszechnie przyjęte w danej zbiorowości społecznej.  Przekazywane z pokolenia na pokolenie, opierają się na tradycji obyczajów, poglądów, sposobu myślenia i zachowania,  norm społecznych,  które są społecznie doniosłe  w określonej kulturze. Dobre obyczaje  stanowią element społecznej  kontroli, a ich  naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje ulegają zmianom bardzo powoli i ściśle związane są z systemem wartości, wyznawanym  i praktykowanym  przez daną grupę społeczną.  Dobre obyczaje dla dziecka to nie  tylko zbiór zasad,  to także sposób  komunikacji  ze światem, dlatego dobre obyczaje dziecko powinno poznawać od najmłodszych lat.

          Nauka dobrych manier i właściwego zachowania to długotrwały proces, wymaga konsekwencji i stanowczego uświadamiania dziecku co jest prawidłowym zachowaniem, a czego nie powinno się robić. Nie może odbywać się na  zasadzie zakazów i rozkazów, lecz na konsekwentnym tłumaczeniu, po co dziecko ma się zachowywać w określony sposób. W kształtowaniu dobrych obyczajów ważną rolę odgrywa przedszkole, w którym grupa rówieśnicza wyznacza wspólnie ustalone normy, zwyczaje i zasady,  a dziecko im się podporządkowuje.

          Ujednolicone oddziaływania wychowawcze domu  i przedszkola kształtują  młode pokolenia, dlatego poświęcić  im  należy trochę czasu.

           

          Realizacja treści programowych obywa się w czterech blokach tematycznych, które nawiązują do pór roku, biorąc pod uwagę postępujący rozwój dziecka, który rodzi potrzebę utrwalania już nabytych sprawności, lecz przede wszystkim sugeruje sposób rozwoju nowych kompetencji.

          Cztery bloki tematyczne: „Jesień kolorowe ma obyczaje”, „Zima srogie ma obyczaje”, „Wiosna najzieleńsze ma obyczaje”, „Lato łagodzi obyczaje” w swoich nazwach nawiązują do obyczajów panujących w świecie przyrody i w świecie ludzi. Zakładane treści programowe zostaną zrealizowane przez nauczycieli wychowania przedszkolnego poprzez podejmowanie działań w obrębie siedmiu tych samych obszarów aktywności dziecka:

           

          VII. Sposób organizacji procesu edukacyjnego – metody pracy z  dzieckiem

                     

          Innowacja uwzględnia warunki i sposób realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego z dnia 14 lutego 2017 r. Proces edukacji przedszkolnej przebiegać będzie w oparciu o grupowy rytm dnia opierający się na zabawach wspomagających rozwój dziecka w każdej ze sfer rozwoju, co oznacza taką organizację zajęć i zabaw kierowanych i niekierowanych, które uwzględniają funkcję opiekuńczą, wychowawczą i dydaktyczną przedszkola. Prezentowana innowacja zakłada realizację zadań w oparciu o doświadczenia pedagogiki wychowania przedszkolnego, o naukową wiedzę zawartą psychologii rozwojowej dziecka w wieku przedszkolnym.     

           

          Nauczyciele, planując zadania edukacji przedszkolnej, powinni mieć na uwadze, by ich realizacja zgodna była z potrzebami zarówno wychowanków jak i ich rodziców, by były adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci, by prowadziły w efekcie do rozumienia przez dzieci emocji, uczuć własnych oraz innych ludzi. Odpowiednio zaplanowany proces edukacji ma umożliwić dziecku jego indywidualny rozwój na miarę jego potrzeb i możliwości.

          Proces edukacyjny ma na celu usprawnianie pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego, usprawnianie motoryki i koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwój procesów myślowych oraz integrację nowych doświadczeń z już poznanymi.                  Realizacja programu wiąże się z organizacją zabaw i zajęć adekwatnych do indywidualnego poziomu rozwoju, możliwości percepcyjnych, wyobraźni i rozumowania, a także potrzeb i oczekiwań rozwojowych dziecka.

           

          Realizacja programu wymaga odpowiedniej aranżacji przestrzeni edukacyjnej oraz zakłada szczególną dbałość o dobór metod i treści. Podstawę organizacji procesu nauczania–uczenia się jest wspomaganie poznawczego obszaru rozwoju dziecka w tym procesów myślowych (pamięci, uwagi), które umożliwiają rozwój kompetencji np. w zakresie umiejętności wyrażania rozumienia świata za pomocą języka polskiego mówionego, zrozumiałego dla innych, oraz za pomocą komunikatów pozawerbalnych. Rozwijane procesy myślowe kształtują samodzielność i rozwijają umiejętności w zakresie np. przestrzegania zasad bezpieczeństwa, oraz dbałości o zdrowie i kondycję fizyczną.

          Innowacja  zakłada podejmowanie działań profilaktycznych uwrażliwiających na istniejące zagrożenia cywilizacyjne, takie jak: zagrożenia płynące z nieodpowiedzialnego korzystania z Internetu czy zdarzenia traumatyczne, również takie, które wynikają z pojawienia się zmian i zjawisk istotnych dla bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju dziecka.

          Innowacja zakłada dużą różnorodność sprawdzonych metod pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym, które wykorzystywane są zarówno podczas zajęć kierowanych, jak i zajęć niekierowanych.

          Nauczyciel wychowania przedszkolnego realizujący ten program, traktuje dziecko jako partnera, pomaga mu w indywidualnym rozwoju, wskazuje kierunki rozwoju. Ponieważ podstawa programowa zakłada rozpoznawanie liter drukowanych oraz umiejętność czytania krótkich wyrazów, program zakłada oswajanie z literami z wykorzystaniem metody odimiennej nauki czytania I. Majchrzak, metody Dobrego startu M. Bogdanowicz, metoda Burza mózgów oraz innych metod. Program zakłada stosowanie nowatorskich metod pracy z dzieckiem np. metodę Storyline, której głównym jej założeniem jest samodzielna aktywność dziecka i wykorzystanie naturalnego entuzjazmu w podejmowaniu działań oraz metodę aktywnego czytania inaczej zwaną czytaniem uczestniczącym. Metoda ta polega na wspólnym czytaniu książeczek z aktywnym udziałem dzieci, które kończą fragmenty czytanego tekstu dopowiadając jego zakończenie.

          Metody pracy z dziećmi wskazane w załączonych do programu scenariuszach zajęć kierowanych są propozycją niektórych rozwiązań metodycznych w pracy z dziećmi młodszymi 3-4 letnimi i dziećmi starszymi 5-6 letnimi. Realizując niniejszą innowację  warto i z nich skorzystać stanowią bowiem przykład starannie dobranych zadań, zabaw i gier, które mogą inspirować nauczycieli do podejmowania kolejnych działań.

          W realizacji zajęć pomóc mogą również autorskie wierszyki, opowiadania, wycieczki, gry-opowiadania, które wprowadzają do poruszanych treści programowych. 

           

           

          VIII, Rodzaj działań edukacyjnych innowacji „ W świecie dobrych obyczajów”

          Okres realizacji

          Tematyka

          Sposoby realizacji

          Cele szczegółowe

          Listopad

          „Kocham moją rodzinę i lubię moich kolegów w grupie”, Potrafię okazywać uczucia.

          -  „Latarka przyjaźni” – zabawy w kręgu

          - Rozmowy z dzieckiem z wykorzystaniem plakatu

          - Zabawa ruchowa , zabawy paluszkowe

          - Zabawa z lusterkiem „Przyjazne miny i gesty”

          -Zabawa „W poszukiwaniu przyjaźni”

          - Rozmowy -  omówienie zabawy

          - Karty pracy dla samodzielnych i aktywnych

          - Wykonanie plakatu

           Dziecko:

          - rozróżnia emocje pozytywne i negatywne

          - okazuje pozytywne uczucia wobec rodziców i rówieśników

          - nabywa umiejętność okazywania gestów i sympatii do drugiego człowieka

          - poprzez mowę ciała, mimikę przedstawia radość, smutek, gniew, złość

          „ Pomagam innym

          - Zabawa integracyjna – „Powiem wam o was coś dobrego”

          - Rozmowa z dziećmi

          -Zabawa ruchowa „Taniec dla dobrych”

          - Historyjka obrazkowa – praca grupowa

          -Karty pracy

          - Wykonanie plakatu

          - wie, jak być dobrym dla innych

          -nazywa i rozpoznaje wartości  społeczne takie  jak szacunek, życzliwość

          - zna skutki dobrego i złego postępowania

          - poznaje proste konsekwencje swojego postępowania

          „Chcę być dobrym dla innych”

          - Rozmowa z dziećmi

          - Słuchanie opowieści „Rodzina Pani Dobrej”

          -Rozmowa po wysłuchaniu opowiadania

          -Zabawa przy muzyce

          - Zabawa „Kończymy zdania”

          - Karty pracy dla samodzielnych i aktywnych

           

           

          - dostrzega wartości  - dobro, piękno .prawda, zło, tolerancja

          - rozumie postawy i zachowania dorosłych

          - stosuje się do zakazów i nakazów

          - wie co oznacza być dobrym dla innych

          Lubię wspólne zabawy z kolegami

          - Zabawa pacynkami, rozmowa po wysłuchaniu opowiadania

          - „Co to jest przyjaźń” -  praca w grupach

          - Zabawa ruchowa „Przyjacielu prowadź mnie”

          - Rozmowa po zabawie

          - Karty pracy - rymowanki

          - dostrzega wartości – dobro, przyjaźń, tolerancja

          -przestrzega umów zawartych w grupie

          - pomaga kolegom

          - pokazuje pozytywne emocje i uczucia wobec rówieśników i dorosłych

          - rozumie złotą myśl „Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”

          - potrafi powiedzieć co najbardziej lubi u swojego kolegi.

           

          Grudzień

          „Znam dobre maniery”- wiem jak się przedstawić, potrafię się przywitać i pożegnać

          - Zabawa integracyjna „Pajęczyna magicznych słów”

          - Praca z plakatem (częściowo zakryty)

          - Zabawa naśladowcza

          - Zabawa ruchowa przy piosence „Dzień dobry”

          - Praca z plakatem „Jak należy się pożegnać”

           

           - potrafi się przywitać z dzieckiem i dorosłymi

          - zna i stosuje słowa powitania i pożegnania

          - zna i stosuje zwroty grzecznościowe

          - bierze czynny udział w zabawach naśladowczych

          „Wiem, że mam prawo do…”

          - Zabawa integracyjna „Figurki”

          - Układanie puzzli obrazkowych w parach – omawianie zabawy

          - Recytacja  wiesza „Prawa dziecka”

          - Wykonanie plakatu „Moje prawa” – praca w grupach

          - wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa

          - zna swoje prawa, wie gdzie są zapisane

          - zna swoje obowiązki (zasady bycia dobrym kolegą)

           

          „W krainie grzeczności

          - Zabawa integracyjna „Przyjazny gest”

          - Bajka pt „Ola w krainie grzeczności”

          - Rozmowa z dziećmi

          - Praca plastyczna -  malowanie farbami

          - Teatrzyk stolikowy

          - odróżnia, co jest dobre a co złe

          - ocenia zachowania w odniesieniu do podejmowanych czynności

          - wie czym jest życzliwość

          - wczuwa się w emocje innych osób

          - podejmuje zabawy z podziałem na role

          „Jestem kulturalny

          - Zabawa integracyjna „Masażyk”

          - Plakat „Kulturalne dziecko”

          - Zabawa ruchowo – pantomimiczna „Nakryj do stołu”

          - Rymowanki o grzecznym zachowaniu

          - Karty pracy

          - wskazuje zasady dobrego zachowania

          - zna i stosuje zwroty grzecznościowe

          - przestrzega kodeksu kulturalnego dziecka

          Styczeń

           

          Respektuje umowy zawarte w grupie – kodeks postępowania przedszkolaka

           

          - Zabawa integracyjna „Przywitaj się”

          - Zabawa taneczna „Grozik”

          - Rozmowa z dziećmi „Jak się zachowywać w przedszkolu?”- „Kodeks przedszkolaka”

          - Układanie rozsypanki literowej „kodeks”

          -Zabawa ruchowa w parach „Słowa i gesty”

           

          - respektuje wspólnie ustalone zasady

          - przestrzega umów zawartych w grupie

          - wykonuje zadania wg planu

          - wie jak rozwiązywać konflikty

          - stosuje się do nakazów i zakazów

          - wie co to znaczy „pojednanie”

          „Stosuję ustalone reguły gry”

          - Zabawa „Prawda czy fałsz”

          - Teatrzyk lalek „Pinokio”

          - Zabawa – złe i dobre przygody Pinokia

          - Karty pracy dla aktywnych

          - wie że zawsze należy mówić prawdę

          -  nie należy  zabierać cudzych rzeczy

          - potrafi prosić o pomoc

          - wie że należy przyznawać się do winy

          - bierze udział w zabawach

           

           

          „Pomagam zwierzętom podczas zimy

          - Powitanie dzieci „Witaj……”

          -Gra memory „Znajdź domy dla zwierząt

          - Zajęcia – praca z książką , atlasem zwierząt”

          - Zabawa ruchowa „Naśladujemy zwierzęta”

          - Karty pracy dla dzieci

          - doskonali sprawność wzrokowo – słuchowo – ruchową

          - organizuje pole spostrzeżeniowe

          - jest empatyczne

          - rozumie w jakiej sytuacji sa zwierzęta zimą

          - udziela odpowiedzi na pytania związane z książką

          - układa pytania

           

          Luty

          „Numery  alarmowe”

          - Zabaw integracyjna „Na powitanie”

          - Rozwiązywanie zagadek

          - Zapoznanie z obrazem cyfr

          - Zabawa ruchowa „Przynieś tyle, ile….”

          - Układanie cyfr na tablicy i odczytywanie numerów alarmowych

          - Zabawa plastyczna „Ważne telefony” – kolorowanie

          - wie do kogo się zwrócić w razie nagłego zdarzenia

          - wie że nie należy dla zabawy dzwonić na numery alarmowe

          - zna numery alarmowe

          „W zdrowym ciele zdrowy duch”

          - Zabawa ruchowa na powitanie „Iskierka przyjaźni”

          - Zabawa „Zdrowy styl życia”

          - Zabawa ruchowo – naśladowcza metoda opowieści ruchowej

          - Prezentacja tablicy „Zdrowy styl życia”- otwieramy skrzynię skarbów

          - Karta pracy dla samodzielnych i aktywnych

          - podejmuje różnego rodzaju aktywność fizyczną

          - porusza się sprawnie, wykonuje różne formy ruchu

          - posługuje się przyborami do pisania

          - odwzorowuje różne wzory graficzne

          „Znam bezpieczne zimowe zabawy”

          - Zabawa integracyjna „Witamy się częściami ciała”

          - Zabawa z historyjką obrazkową przedstawiająca zabawy zimowe

          - Omówienie, jakie zabawy zimowe znamy

          - Bezpieczne zabawy

          - Zabawa z całą grupą „Memory zimowe”

          - Ćwiczenia oddechowe z papierowymi kulkami

          - udziela odpowiedzi na pytania związane z historyjką obrazkową

          - układa i objaśnia kolejność zdarzeń w historyjce

          - organizuje pole spostrzeżeniowe

          „Zawsze używam czarodziejskich słów: proszę, dziękuję przepraszam

          - Zabawa w kole z piosenką „Dobre zwyczaje”

          - Opowiadanie „Przygody Mateuszka”

          - Scenki dramowe – dzieci określają jakie magiczne słowo pasuje

          - Zabawa z piłką w kole – rzucając piłkę używamy odpowiednich slów

          - Podsumowanie zajęć

          - stosuje przyjęte zasady i normy postępowania

          - używa zwrotów grzecznościowych w codziennych sytuacjach

          - wypowiada się nt bohatera  oraz własnych doświadczeń

          Marzec

          „Witamy Panią Wiosnę”

          - Zabawa taneczna „Wiosenne przebudzenie” do muzyki klasycznej – Vivaldi „Cztery pory roku”

          - Zabawa dydaktyczna „W ogródku Pani Wiosny”

          - Odczytanie listu od Pani Wiosny

          - Wykonanie pracy plastycznej „ Sukienka Pani Wiosny”

          - wskazuje charakterystyczne cechy wiosny- aktualnej pory roku

          - wyraża własną ekspresję plastyczną

          - aktywnie uczestniczy w zabawach ruchowych

           

          „Poznaję zwyczaje zwierząt na łące”

          - Przedstawienie ilustracji ze zwierzętami łąki

          - Przeliczanie zebranych zwierzątek

          - Zabawy słuchowo – naśladowcze – odgadywanie odgłosów zwierząt

          - Wykonanie makiety łąki z dostępnych materiałów

          - rozpoznaje i nazywa zwierzęta w różnych środowiskach np. na łące

          - przelicza w zakresie 4

          - współdziała z rówieśnikami wykonując pracę plastyczną

          - układa krótkie zdania

          „Znam już wszystkie cztery pory roku”

          - Opowiadanie „Cztery siostry- cztery pory roku”

          - Ilustracje do opowiadania

          - Napisy pór  roku – dobieranie obrazków do pory roku

          - Piosenka „Dzień dobry”

          - Karty pracy

          - Zabawa ruchowa „Dwóm tańczyć się zachciało”

          - słucha opowiadania

          - dokonuje syntezy słuchowej wyrazu wypowiadanego sylabami

          - wymienia głoski w wyrazach

          - odtwarza treść zgodnie z kolejnością zdarzeń

          - wymienia pory roku

          Kwiecień

          „Wiem że przyrodę trzeba chronić”

          - Piosenka na powitanie

          - Historyjka obrazkowa „Chronimy przyrodę”

          - Zabawa oddechowa „Gasimy pożar”

          - Pogadanka nt „Jak należy dbać i naszą ziemię”

          - Zabawa ruchowa „Sprzątanie leśnej polany”

          - Zapoznanie z pojęciem „rcykling”

          - Segregowanie odpadów do poszczególnych pojemników.

          - Akcja   Sprzątania  Świata

           

          - potrafi ofiarować pomoc innym w potrzebie

          - opowiada o zagrożeniach wynikających z zaśmiecania środowiska

          - rozumie, że należy być odpowiedzialnym na swoje zdrowie i otaczającą przyrodę

          „Przy stole. Umiejętnie jeść to sztuka

          - Wyświetlenie filmu „Z kulturą przy stole”

          - Nakrywanie do stołu

          - Porządkowanie  i sprzątanie naczyń

          - Wykonanie przez dzieci kanapek i kulturalne spożywanie

          - Stosowanie zwrotów grzecznościowych przy stole

          - wie jak należy zachować się przy stole

          - rozkłada talerzyki i sztućce oraz serwetki

          - poprawnie posługuje się sztućcami

          - zna i stosuje zasady kultury obowiązujące przy stole -

           

          „Czyścioch to ja”

           

           

          - wiersz Jana Brzechwy „Brudas”- rozmowa nt treści wiersza

          - Zabawa naśladowcza „Co myjemy?”

          -  Nauka piosenki Orkiestra Dni Naszych -  „Piosenka o brudasie i czyściochu” (Chomikuj)

          - wie, że należy dbać o higienę ciała

          - dba o własny wygląd

          - przestrzega zasad higieny

          „Kultura w miejscach publicznych

          - Zabawa w teatrzyk – dzieci aktorami

          - Piosenka „Kwoka”

          - Wyjście do sklepu – kulturalne zachowanie podczas zakupów

          - zachowuje zasady savoir-vivre w miejscach publicznych

          - wie jak należy się zachować w miejscach publicznych

          Maj

          „Poznaję legendę o powstaniu państwa polskiego”

          - Prezentacja symboli narodowych

          Flaga, godło, hymn

          - Zabawa ruchowa „Pociąg”

          - Legenda o powstaniu Państwa Polskiego – „Opowieść o Lechu,  Czechu i Rusie”-  ilustracje

          - Zabawa ruchowa „Orły do gniazd”

          - Prezentacja multimedialna „Dekoracja mistrzów sportu”

          - nazywa kraj w którym mieszka

          - rozpoznaje symbole narodowe: godło, flagę

          - rozumie, że należy odnosić się z szacunkiem do symboli narodowych

          - wie, że godłem jest Orzeł Biały, że flaga ma barwy biało czerwone

          „Potrafię naśladować postaci z bajek”

          - Zabawy paluszkowe „Mam pięć paluszków”

          - Interaktywne czytanie bajki „O królewnie Śnieżce i siedmiu krasnoludkach”

          - Zabawa matematyczna „Pociąg krasnoludków”

          - Zabawa ilustracyjna z piosenką „My jesteśmy krasnoludki”

          - Karta pracy „Malowanie farbami postaci krasnoludka”

          - Zabawa logiczna „Zgadywanki”

          - ćwiczy koncentrację uwagi, potrafi dopasować elementy do siebie

          - udziela odpowiedzi na zadany temat

          - wykonuje różne formy ruchu

          - rozwija motorykę małą

          „Ćwiczymy umysł w zabawach matematycznych”

          - Zabawa ruchowa „Naśladujemy pojazdy”

          - Prezentacja plakatu „Spędzanie wolnego czasu”- rozmowa

          - Zabawa „Łączenie w pary”

          - Gra w domino

          - Zabawy ruchowe w ogrodzie

          - wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma ruch na świeżym powietrzu

          - układa zbiory rosnąco i malejąco

          - rozumie pojęcie „para”

          - podaje poprawnie liczbę przedmiotów

          Czerwiec

           

          „Chcę być sprawny jak mistrz sportu”

          - Film animowany „Bolek i Lolek na olimpiadzie”

          - Zabawa ruchowa „Siatkówka”

          - Prezentacja różnych dyscyplin sportowych i znanych sportowców

          - Zabawa naśladowcza „Jestem jak….”

          - Karty pracy

          - aktywnie uczestniczy w zabawach ruchowych

          - rozumie znaczenie aktywności ruchowej dla zdrowia i życia

           

           

          „Jestem kulturalny – wiem, że książki należy szanować”

          - List od książeczek do dzieci

          - Plakat z hasłem „Regulamin korzystania i dbania o książki” – rozmowa

          - Zabawa ruchowa „Trzymaj prosto”

          - Wykonanie zakładek do książki

          - Wycieczka do biblioteki

          - zgodnie współpracuje w grupie

          - zna sposoby dbania o książkę

          - stosuje przyjęte zasady i normy zachowania

          - wykonuje zadania zgodnie z instrukcją

           

          1. Ewaluacja innowacji

          Ewaluacja, ukazując mocne i słabe strony innowacji, daje szansę na podniesienie efektów pracy, staje się punktem wyjścia do dalszego działania, modyfikacji realizowanej innowacji.  Celem innowacji będzie sprawdzenie umiejętności dzieci, stopnia atrakcyjności zajęć, trafności stosowanych form i metod oraz zgodności innowacji z przyjętym założeniami.

          Dane dotyczące realizacji innowacji oraz efekty wprowadzonych zmian zostaną uzyskane poprzez:

          •  obserwację zaangażowania dzieci podczas zajęć
          • obserwację zachowań dzieci w miejscach publicznych,
          • analizę prac plastycznych dzieci
          • ankietę dla rodziców

          Wyniki ewaluacji będą wskazówką do dalszej pracy.

           

          1. Literatura
          1. Elżbieta Bukowiecka-Górny „W świecie dobrych obyczajów” Oficyna LEX Program Wychowania Przedszkolnego 2017/2018
          2. Podstawa Programowa Wychowania Przedszkolnego , Dz Ustaw z dnia 24 lutego 2017 Poz, 356
          3. Gumowska I, „ABC dobrego wychowania”Warszawa 1959
          4. Vara A. S., Mendez M., „Dobre obyczaje” Warszawa 2001
          5. Hartley Hermine, „Dobre maniery” Warszawa 1994. Vocatino